Gentile Bellini’nin Fatih Sultan Mehmed’i resmettiği ünlü portresinde kullanılan mimari kompozisyon, yalnızca İstanbul ve Venedik’te değil, çok uzak coğrafyalarda da etkisini göstermiştir. Bu etkilerden biri, 16. yüzyılın başlarında Kırım’da inşa edilen Bahçesaray Sarayı’nda görülmektedir.
Demir Kapı ve Fatih Portresine Benzerlik
Fatih portresindeki mimari çerçevenin neredeyse birebir benzeri, Kırım Hanlığı’nın başkenti Bahçesaray’da bulunan sarayın girişindeki “Demir Kapı” adlı yapıda karşımıza çıkar. Bu kapı, I. Mengli Giray Han (1478-1515) döneminde yaptırılmıştır. Kapının mimari tasarımında Gentile Bellini’nin Fatih portresinden esinlenildiği düşünülmektedir Rönesans Dönemi Venedik Mimarisi ve Fatih Portresine Yansımaları.
Kapının mimarının, Aloisio Nuovo (ya da Alevisio Novy / Alevis Novy, 1494-1551) olduğu kabul edilmektedir. Nuovo, I. Mengli Giray Han tarafından Kırım’a davet edilmiş ve bu önemli yapıyı inşa etmiştir. Sanat tarihçileri, Mengli Giray’ın Bellini’nin Fatih portresini gördüğünü ve bu görkemli tasarımı sarayının simgesel giriş kapısında kullanmak istemiş olabileceğini ileri sürmektedir.
Fatih’in Bakışı ve Saray Temsili
Tarihçi Maria Pia Pedani, Bellini’nin Fatih portresinde kullandığı mimari çerçevenin Osmanlı saray mimarisini yansıttığını belirtmiştir. Ona göre Fatih, bu çerçevenin içinden “Enderun” denilen sarayın özel bölümünden dışarı bakmaktadır. Bahçesaray’daki benzer mimari düzenlemenin de aynı anlama geldiği, yani hükümdarın iç mekândan yönetimi simgeleyen bir bakış açısıyla dışarıya baktığı yorumunu güçlendirdiği düşünülmektedir tour guide istanbul.
Moskova’da da Aynı İz Aloisio Nuovo’nun Yolculuğu
Bahçesaray’daki bu başarılı çalışmanın ardından Aloisio Nuovo, mimari dehasıyla dikkat çekmiş ve Rusya’ya davet edilmiştir. Sanat tarihçisi Andrea Spiriti, Nuovo’nun Kırım’daki çalışmalarının ardından Moskova’ya çağrıldığını ve orada önemli bir yapı olan Başmelek Mikail Kilisesi’ni inşa ettiğini aktarır.
Bu kilisenin portalinde (ana girişinde) de yine Bellini’nin Fatih portresinde kullandığı yarım daire kemer, sütun ve rozet gibi mimari öğelere benzer unsurlar görülür. Bu benzerlik, hem Bellini’nin kompozisyonunun hem de Venedik Rönesansı mimarisinin ne denli etkili ve yaygın olduğunu gösterir.
Venedik Rönesansı’nın Üç Farklı Coğrafyada Yansıması
Gentile Bellini’nin Fatih portresindeki mimari tasarım, zaman içinde yalnızca bir resim öğesi olmaktan çıkmış, farklı coğrafyalarda mimari bir motif olarak yeniden yorumlanmıştır. Bu motif:
İstanbul’da Fatih’in portresinde, Kırım’da Bahçesaray Sarayı’nın Demir Kapısı’nda, Moskova’da Başmelek Mikail Kilisesi’nin portalinde karşımıza çıkmaktadır.
Bu durum, Bellini’nin sadece bir ressam değil, aynı zamanda mimari sembollerin taşıyıcısı olarak da değerlendirilebileceğini ortaya koyar. Bellini’nin sanatı, politik gücü ve mimariyi buluşturan evrensel bir dil yaratmıştır.
